Η νεανική παραβατικότητα αποτελεί ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο με σοβαρές και πολυεπίπεδες προεκτάσεις, τόσο για τους ίδιους τους ανήλικους που εμπλέκονται, όσο και για τις οικογένειές τους και την κοινωνία στο σύνολό της. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μια αυξανόμενη ανησυχία για την έξαρση του φαινομένου στην Ελλάδα, όπως αυτή αποτυπώνεται στη δημόσια συζήτηση και στην ειδησεογραφία. Η αύξηση αυτή δεν συνιστά απλώς μια αριθμητική μεταβολή, αλλά ενδέχεται να σηματοδοτεί βαθύτερες κοινωνικές και ψυχολογικές αλλαγές που συντελούνται στις νεότερες γενιές, οι οποίες πιθανώς επιταχύνονται από πρόσφατες ή συνεχιζόμενες κρίσεις, όπως η πανδημία και οι οικονομικές δυσχέρειες που βιώνουν πολλές οικογένειες.
Σκοπός της παρούσας έκθεσης είναι η πολύπλευρη διερεύνηση του φαινομένου της παραβατικότητας ανηλίκων στην Ελλάδα. Αρχικά, θα επιχειρηθεί μια λεπτομερής στατιστική αποτύπωση της τρέχουσας κατάστασης και των πρόσφατων τάσεων, αξιοποιώντας τα διαθέσιμα δεδομένα. Στη συνέχεια, θα αναλυθούν οι πολυπαραγοντικοί αιτιολογικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωση της παραβατικής συμπεριφοράς στους νέους, εξετάζοντας την επίδραση της οικογένειας, του σχολείου, των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών και άλλων σύγχρονων προκλήσεων. Ακολούθως, θα παρουσιαστεί το υφιστάμενο πλαίσιο παρέμβασης, συμπεριλαμβανομένων των πρόσφατων πολιτικών και νομοθετικών πρωτοβουλιών, όπως η Εθνική Στρατηγική για την Πρόληψη της Βίας και την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων. Τέλος, θα διατυπωθούν συγκεκριμένες προτάσεις για την ενίσχυση της πρόληψης και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του φαινομένου, με στόχο τη βελτίωση των υφιστάμενων παρεμβάσεων και τη διαμόρφωση ενός ασφαλέστερου μέλλοντος για τους νέους. Η μη αποτελεσματική αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας σήμερα ενέχει τον κίνδυνο εδραίωσης ενός κύκλου εγκληματικότητας που μπορεί να συνεχιστεί στην ενήλικη ζωή, επιφέροντας μακροπρόθεσμες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες για το σύνολο της κοινωνίας.
Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τη σύνταξη της παρούσας έκθεσης βασίστηκε στην επισκόπηση και ανάλυση πρωτογενών και δευτερογενών πηγών, συμπεριλαμβανομένων επίσημων στατιστικών στοιχείων της Ελληνικής Αστυνομίας (ΕΛ.ΑΣ.), εκθέσεων και ανακοινώσεων αρμόδιων υπουργείων (όπως το Υπουργείο Δικαιοσύνης και το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη), δημοσιευμάτων στον Τύπο, καθώς και διαθέσιμου ερευνητικού υλικού και ακαδημαϊκών δημοσιεύσεων που αφορούν τη νεανική παραβατικότητα στην Ελλάδα και διεθνώς.
Στατιστική Αποτύπωση της Νεανικής Παραβατικότητας στην Ελλάδα
Η κατανόηση της έκτασης και της φύσης της νεανικής παραβατικότητας είναι θεμελιώδης για τον σχεδιασμό αποτελεσματικών πολιτικών. Τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία από την Ελληνική Αστυνομία παρέχουν μια σημαντική, αν και όχι εξαντλητική, εικόνα του φαινομένου.
Πρόσφατα Γενικά Στοιχεία:
Το 2023, η Ελληνική Αστυνομία χειρίστηκε περισσότερα από 10.700 περιστατικά παραβατικότητας ανηλίκων. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι πάνω από 10.500 παιδιά ενεπλάκησαν σε παράνομες πράξεις κατά το ίδιο έτος. Αυτοί οι αριθμοί υπογραμμίζουν την ανησυχητική διάσταση του προβλήματος.
Η ανάλυση των συγκριτικών στοιχείων για το πρώτο οκτάμηνο του 2024 σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2023 αποκαλύπτει μια εκρηκτική αύξηση. Συγκεκριμένα, οι υποθέσεις παραβατικότητας ανηλίκων αυξήθηκαν κατά 47%, φτάνοντας τις 7.180 από 4.875 το προηγούμενο έτος. Αντίστοιχα, ο αριθμός των ανήλικων δραστών αυξήθηκε κατά 45%, από 6.157 σε 8.978.
Κατηγορίες Αδικημάτων και Ποσοστιαίες Αυξήσεις (8μηνο 2024 vs 8μηνο 2023):
Η αύξηση αυτή δεν είναι ομοιόμορφη σε όλες τις κατηγορίες αδικημάτων, με ορισμένες να παρουσιάζουν ιδιαίτερα ανησυχητικές τάσεις :
Πρόκληση σωματικών βλαβών: Ο αριθμός των ανήλικων δραστών αυξήθηκε κατά 73% (666 το 2024 έναντι 383 το 2023). Αυτή η δραματική αύξηση υποδηλώνει όχι απλώς μια ποσοτική αύξηση, αλλά ενδεχομένως και μια ποιοτική μεταβολή προς πιο βίαιες μορφές παραβατικότητας, όπου η βία ασκείται ενίοτε χωρίς σαφές κίνητρο, "έτσι για τη φάση".
Εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας (όπως βιασμός, προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας): Οι ανήλικοι δράστες αυξήθηκαν κατά 89% (93 το 2024 έναντι 49 το 2023). Είναι ενδεικτικό ότι μόνο το 2024, 21 ανήλικοι κατηγορήθηκαν για βιασμό και 37 για προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας. Η ένταση αυτής της αύξησης σε τόσο σοβαρά αδικήματα είναι εξαιρετικά ανησυχητική.
- Εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας (ληστείες, κλοπές, φθορές ξένης ιδιοκτησίας κ.ά.): Παρατηρήθηκε μια μικρότερη, αλλά υπαρκτή, αύξηση των δραστών κατά 10% (2.050 το 2024 έναντι 1.850 το 2023).
- Αδικήματα κατά της προσωπικής ελευθερίας (αρπαγή, παράνομη κατακράτηση, απειλή κ.ά.): Οι δράστες αυξήθηκαν κατά 38% (198 το 2024 έναντι 143 το 2023).
Άλλες κατηγορίες: Σημαντικές αυξήσεις παρατηρούνται και σε άλλες κατηγορίες, όπως οι προσβολές κατά της πολιτειακής εξουσίας (αύξηση δραστών 63.7%), τα αδικήματα σχετικά με ναρκωτικές ουσίες και οι παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.
Δημογραφικά Χαρακτηριστικά και Άλλες Τάσεις:
Τα στοιχεία αποκαλύπτουν ορισμένες ανησυχητικές τάσεις όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των νεαρών παραβατών:
Ηλικιακή κατανομή: Το 2023, από τους ανήλικους παραβάτες, 1.100 ήταν ηλικίας έως 11 ετών και 1.400 ήταν μεταξύ 12 και 14 ετών. Επιπλέον, αναφέρεται ότι το 26% των παιδιών αρχίζει την παραβατική του συμπεριφορά στην ηλικιακή ομάδα 8-14 ετών. Η μείωση του ορίου ηλικίας των εμπλεκομένων είναι ένα ιδιαίτερα κρίσιμο εύρημα, καθώς η πρώιμη έναρξη παραβατικής συμπεριφοράς αποτελεί ισχυρό προγνωστικό δείκτη για σοβαρότερη και πιο επίμονη παραβατικότητα στο μέλλον, εάν δεν υπάρξει έγκαιρη και αποτελεσματική παρέμβαση. Η έλλειψη ωριμότητας και η ευαλωτότητα σε εξωτερικές επιρροές καθιστούν τους νεότερους παραβάτες ιδιαίτερα ευάλωτους.
Φύλο: Παρατηρείται αυξητική τάση στη συμμετοχή κοριτσιών σε συμμορίες ανηλίκων.
Οργάνωση: Η παραβατικότητα εμφανίζει συχνά οργανωμένα χαρακτηριστικά, με τους ανήλικους να συγκροτούν ομάδες ή συμμορίες.
Γεωγραφική κατανομή: Ενώ το πρόβλημα είναι πανελλαδικό, ορισμένες περιοχές της Αττικής, όπως το Μαρούσι, η Κηφισιά, ο Πειραιάς, η Κυψέλη, ο Κολωνός, τα Σεπόλια, η Δάφνη, ο Υμηττός, το Περιστέρι, ο Άλιμος, η Ηλιούπολη, η Γλυφάδα, το Μενίδι, τα Λιόσια και η Πετρούπολη, καταγράφουν αυξημένη δραστηριότητα.
Μακροπρόθεσμες Τάσεις και Σύγκριση με Ευρωπαϊκά Δεδομένα:
Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, ο αριθμός των ανήλικων υπόπτων ανά 100.000 κατοίκους στην Ελλάδα αυξήθηκε από 353,27 το 2019 σε 433,63 το 2022, σημειώνοντας αύξηση περίπου 23%. Παρά την αύξηση αυτή, η Ελλάδα φαίνεται να βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά την καταγραφή του φαινομένου, καθώς το 2022 βρισκόταν στο 51% του μέσου όρου της Ε.Ε.. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το ποσοστό των ανήλικων υπόπτων στο σύνολο των υπόπτων στην Ελλάδα παρέμεινε αμετάβλητο μεταξύ 2019 και 2022, μια τάση που διαφοροποιείται από τη γενικότερη ευρωπαϊκή εικόνα. Αυτό το φαινομενικό παράδοξο – σημαντική εγχώρια αύξηση αλλά θέση κάτω από τον μέσο όρο της Ε.Ε. – χρήζει προσεκτικής ερμηνείας. Μπορεί να οφείλεται σε διαφορές στον τρόπο καταγραφής των στοιχείων μεταξύ των χωρών, στο ότι τα συγκριτικά ευρωπαϊκά δεδομένα ενδέχεται να μην αποτυπώνουν τις πιο πρόσφατες εξελίξεις, ή στο ότι άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν ιστορικά υψηλότερα ποσοστά. Σε κάθε περίπτωση, οι εθνικές αυξητικές τάσεις είναι από μόνες τους ανησυχητικές και δεν πρέπει να υποτιμώνται, καθώς η Εθνική Στρατηγική αναγνωρίζει την "περιορισμένη καταγραφή του φαινομένου στην Ελλάδα, καθώς λείπουν στοιχεία από επιστημονικές έρευνες" , υποδηλώνοντας ότι η πραγματική εικόνα ίσως ήταν υποεκτιμημένη.
Πίνακας 1: Βασικά Στατιστικά Στοιχεία Παραβατικότητας Ανηλίκων στην Ελλάδα (Σύγκριση 8μήνου 2023 & 2024)
Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων από ΕΛ.ΑΣ.
3. Πολυπαραγοντική Ανάλυση των Αιτιών της Νεανικής Παραβατικότητας
Η νεανική παραβατικότητα δεν αποτελεί προϊόν ενός μεμονωμένου παράγοντα, αλλά συνιστά το αποτέλεσμα μιας σύνθετης αλληλεπίδρασης ατομικών, οικογενειακών, σχολικών, κοινωνικοοικονομικών και πολιτισμικών επιρροών. Η κατανόηση αυτών των παραγόντων είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών πρόληψης και παρέμβασης.
Ο Ρόλος της Οικογένειας:
Η οικογένεια αποτελεί τον πρωταρχικό φορέα κοινωνικοποίησης και η δυναμική της επηρεάζει καθοριστικά την ανάπτυξη του παιδιού. Δυσλειτουργικά οικογενειακά περιβάλλοντα, χαρακτηριζόμενα από τεταμένες γονεϊκές σχέσεις ή την απουσία ενός γονέα (είτε ουσιαστική είτε μεταφορική, δηλαδή έλλειψη συναισθηματικής παρουσίας), έχουν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο παραβατικότητας. Η συναισθηματική εγκατάλειψη εντός της οικογένειας μπορεί να ωθήσει τους εφήβους να αναζητήσουν αποδοχή και ταυτότητα εκτός σπιτιού, συχνά σε παραβατικές ομάδες συνομηλίκων. Η παρουσία παραβατικών γονέων ή γονέων με ψυχικές διαταραχές, οι ακραίες μέθοδοι ανατροφής (υπερβολική αυστηρότητα ή χαλαρότητα) και η έλλειψη σαφών ορίων αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες. Επιπλέον, η έλλειψη γονικής επίβλεψης και ουσιαστικής επικοινωνίας, η έκθεση σε ενδοοικογενειακή βία ή η χρήση σωματικής τιμωρίας ως μέσου διαπαιδαγώγησης συνδέονται με αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης παραβατικής συμπεριφοράς. Οι χρόνιες οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν ορισμένες οικογένειες μπορούν επίσης να επηρεάσουν αρνητικά τον γονεϊκό ρόλο, αυξάνοντας το στρες και μειώνοντας την ικανότητα των γονέων να παρέχουν ένα σταθερό και υποστηρικτικό περιβάλλον. Αυτοί οι παράγοντες συχνά αλληλεπιδρούν: για παράδειγμα, οι οικονομικές δυσκολίες μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένο στρες των γονέων, μειωμένη γονική επίβλεψη και, κατ' επέκταση, στην αναζήτηση από τον νέο ταυτότητας και αποδοχής σε παραβατικές ομάδες συνομηλίκων.
Ο Ρόλος του Σχολείου και των Συνομηλίκων:
Το σχολικό περιβάλλον και οι σχέσεις με τους συνομηλίκους διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Η πτώση της σχολικής επίδοσης και οι αδικαιολόγητες απουσίες μπορούν να αποτελούν προειδοποιητικά σημάδια για την εμπλοκή σε παραβατικές συμπεριφορές. Η συναναστροφή με άτομα μεγαλύτερης ηλικίας ή με συνομηλίκους που ήδη εκδηλώνουν παραβατική συμπεριφορά αυξάνει την πιθανότητα υιοθέτησης παρόμοιων προτύπων. Η περίοδος της πανδημίας και η παρατεταμένη απομάκρυνση από το σχολείο φαίνεται να αποτέλεσαν σημείο καμπής, οδηγώντας σε αύξηση των περιστατικών σχολικού εκφοβισμού και βίας μετά την επιστροφή στις τάξεις. Η ανάγκη για ένταξη σε μια ομάδα, η επίδειξη και η επιβεβαίωση από τους συνομηλίκους μπορούν να ωθήσουν τους νέους σε παραβατικές πράξεις.
Κοινωνικοοικονομικοί και Πολιτισμικοί Παράγοντες:
Ευρύτεροι κοινωνικοοικονομικοί και πολιτισμικοί παράγοντες συμβάλλουν στη διαμόρφωση του πλαισίου εντός του οποίου αναπτύσσεται η νεανική παραβατικότητα. Η υποχώρηση της ουσιαστικής παιδείας και η έκθεση σε κακοποιητικές συμπεριφορές ή πρότυπα επιθετικής συμπεριφοράς στην ευρύτερη κοινότητα μπορούν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις. Κοινωνικά προβλήματα όπως η συγκεντρωμένη φτώχεια, οι έντονες κοινωνικές ανισότητες, η απώλεια εμπιστοσύνης στους θεσμούς και το υποβαθμισμένο αστικό περιβάλλον δημιουργούν συνθήκες που ευνοούν την παραβατικότητα. Η νεανική παραβατικότητα έχει χαρακτηριστεί ως "η κραυγή μιας γενιάς σε κρίση" , αντικατοπτρίζοντας τη δυσφορία και την αποξένωση που μπορεί να βιώνουν οι νέοι.
Ψυχολογικοί Παράγοντες και Ατομικές Διαδρομές:
Σε ατομικό επίπεδο, ψυχολογικοί παράγοντες και τραυματικές εμπειρίες μπορούν να συμβάλουν στην εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς. Έρευνες δείχνουν ότι παιδιά που έχουν βιώσει τραύματα εμφανίζουν συχνά υψηλότερα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων μπορεί να οδηγήσουν σε παραβατικές συμπεριφορές ως μέσο έκφρασης ή αναζήτησης αποδοχής. Οι ανήλικοι παραβάτες συχνά περιγράφονται ως ένας πληθυσμός που "πάσχει", με αυξημένη επικινδυνότητα για τους ίδιους και τους άλλους, και με πιθανότητα συνύπαρξης ψυχικών διαταραχών. Συχνά πρόκειται για "θυμωμένα παιδιά", των οποίων ο θυμός, μια αρνητική ενέργεια, χρειάζεται να μετατραπεί σε θετική. Οι νέοι που εμπλέκονται σε παραβατικές πράξεις μπορεί να υιοθετούν τεχνικές εξουδετέρωσης ή δικαιολόγησης της συμπεριφοράς τους, όπως η άρνηση της ύπαρξης θύματος, η κατηγορία εναντίον εκείνων που τους κατηγορούν ή η επίκληση ανώτερων αξιών (π.χ. πίστη στην ομάδα).
Επίδραση Σύγχρονων Προκλήσεων:
Οι σύγχρονες τεχνολογικές και πολιτισμικές εξελίξεις εισάγουν νέες προκλήσεις. Ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην έξαρση των συμπλοκών, μέσω της προβολής παραβατικών "κατορθωμάτων" και του μιμητισμού, είναι σημαντικός. Η πολύωρη ενασχόληση με βιντεοπαιχνίδια βίαιου περιεχομένου και η συνεχής έκθεση σε ακατάλληλο διαδικτυακό περιεχόμενο μπορεί να οδηγήσουν στην "κανονικοποίηση" της βίας στα μάτια των νέων. Αυτή η "κανονικοποίηση" της βίας, σε συνδυασμό με την προβολή στα social media, μπορεί να διαμορφώνει μια υποκουλτούρα όπου η παραβατικότητα γίνεται αντιληπτή όχι μόνο ως αποδεκτή αλλά και ως επιθυμητή ή ως μέσο απόκτησης κύρους εντός συγκεκριμένων ομάδων. Επιπλέον, το τεχνολογικό χάσμα μεταξύ γονέων και παιδιών, δηλαδή η ικανότητα των ανηλίκων να χρησιμοποιούν τεχνολογίες χωρίς επαρκή επιτήρηση, εντείνει την ασάφεια των ορίων μεταξύ ανήλικης και ενήλικης ταυτότητας, με μη επαρκώς διερευνημένες μακροπρόθεσμες κοινωνικές επιπτώσεις. Η έλλειψη ουσιαστικής παιδείας και η αδυναμία ανάπτυξης κρίσιμων κοινωνικών δεξιοτήτων, όπως η ενσυναίσθηση και η ειρηνική επίλυση συγκρούσεων , δημιουργούν ένα κενό που η παραβατικότητα έρχεται συχνά να καλύψει ως ένας δυσλειτουργικός τρόπος έκφρασης και διαχείρισης των συναισθημάτων και των διαπροσωπικών σχέσεων.
4. Υφιστάμενο Πλαίσιο Παρέμβασης: Πολιτικές, Δομές και Δράσεις
Η αναγνώριση της αυξανόμενης ανησυχίας για τη νεανική παραβατικότητα έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη και εφαρμογή μιας σειράς πολιτικών, δομών και δράσεων με στόχο την πρόληψη και την αντιμετώπιση του φαινομένου. Παρατηρείται μια στροφή προς μια πιο ολιστική και προληπτική προσέγγιση, αναγνωρίζοντας ότι η καταστολή από μόνη της δεν αρκεί για την αποτελεσματική διαχείριση ενός τόσο πολύπλοκου ζητήματος.
Η Εθνική Στρατηγική για την Πρόληψη της Βίας και την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων (2025-2030):
Μια κεντρική πρωτοβουλία είναι η εκπόνηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη της Βίας και την Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας Ανηλίκων για την περίοδο 2025-2030. Πρόκειται για ένα συνολικό και κεντρικό πλαίσιο πολιτικών και δράσεων, και είναι η πρώτη φορά που το κράτος ζητά από επιστήμονες να προτείνουν ένα ολιστικό πλαίσιο για τη διαχείριση της βίας και της παραβατικότητας των ανηλίκων. Η στρατηγική αυτή καλύπτει ένα ευρύ φάσμα εκφάνσεων της βίας (μεταξύ ανηλίκων, ενδοοικογενειακή, ενδοσχολική, διαδικτυακή, κοινοτική – συμπεριλαμβανομένης της ρατσιστικής, εξτρεμιστικής και οπαδικής βίας) καθώς και διάφορες μορφές παραβατικής συμπεριφοράς (κλοπές, ληστείες, χρήση ναρκωτικών ουσιών, οπλοχρησία κ.ά.). Ο σχεδιασμός της βασίστηκε στην ανάλυση στατιστικών δεδομένων, στην αξιοποίηση ερευνητικών ευρημάτων και στη μελέτη διεθνών μοντέλων και καλών πρακτικών.
Η στρατηγική, έκτασης 150 σελίδων , περιλαμβάνει 23 βελτιωτικά μέτρα για ήδη εφαρμοζόμενες πολιτικές, 29 νέες πολιτικές, εκ των οποίων 7 χαρακτηρίζονται ως εμβληματικές, 5 οριζόντιες πολιτικές και συνολικά 69 μέτρα. Οι επτά εμβληματικές πολιτικές είναι οι ακόλουθες :
Εκπαιδεύοντας μη βίαιους πολίτες: Περιλαμβάνει υποχρεωτική εκπαίδευση στην ειρηνική επίλυση συγκρούσεων και τη διαμεσολάβηση, εφαρμογή του μέτρου της αποβολής εντός του σχολείου με παιδαγωγική/συμβουλευτική προσέγγιση, και την "κοινωνική εργασία" στο σχολείο.
- Θεσμοθέτηση και λειτουργία τεχνικού γυμνασίου.
- Ενίσχυση της θετικής γονεϊκότητας: Μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης, πρόληψης και υποστήριξης γονέων και υποψηφίων γονέων, με προσαρμογή σε διαφορετικά πολιτισμικά και κοινωνικοοικονομικά πλαίσια.
- Ψηφιακή ενηλικίωση στα 15 έτη, μηχανισμοί ελέγχου και ηλικιακή ταυτοποίηση χρηστών: Περιλαμβάνει την ψηφιακή εφαρμογή για ανηλίκους "Kids Wallet".
- Πρόληψη και αντιμετώπιση της εξτρεμιστικής και ρατσιστικής βίας και της ρητορικής μίσους: Μέσω της διοργάνωσης debates σε επίπεδο κοινότητας, της ανάπτυξης θεσμού περιφερειακού συμβουλίου παιδιών και της δημιουργίας Τοπικών Δικτύων Πρόληψης της Παραβατικότητας.
Ολιστική υποστήριξη και πρόληψη της δευτερογενούς θυματοποίησης των ανηλίκων: Μέσω της θεσμικής ανασυγκρότησης και γεωγραφικής ανάπτυξης των "Σπιτιών του Παιδιού" για την υποστήριξη όλων των ανήλικων θυμάτων.
Ένας κόμβος εξειδικευμένων υπηρεσιών για τους ανήλικους παραβάτες: Με στόχο τη δημιουργία διαλειτουργικής μονάδας φιλικής δικαιοσύνης, την εκπόνηση πρωτοκόλλων ενεργειών και εργαλείων ατομικής αξιολόγησης κινδύνου.
Τον συντονισμό της υλοποίησης της Εθνικής Στρατηγικής έχει αναλάβει η Προεδρία της Κυβέρνησης, σε συνεργασία με 10 συναρμόδια Υπουργεία, ενώ η παρακολούθηση θα γίνεται μέσω 38 δεικτών. Η επιτυχία αυτής της φιλόδοξης στρατηγικής θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την εξασφάλιση επαρκούς χρηματοδότησης, τον αποτελεσματικό συντονισμό μεταξύ των πολυάριθμων εμπλεκόμενων φορέων, την κατάλληλη κατάρτιση του προσωπικού που θα κληθεί να την εφαρμόσει και την ουσιαστική εμπλοκή των τοπικών κοινοτήτων. Η παραδοχή εντός της ίδιας της στρατηγικής ότι "λείπουν στοιχεία από επιστημονικές έρευνες και μελέτες" στην Ελλάδα υπογραμμίζει την κρίσιμη ανάγκη για συστηματική, μακροχρόνια έρευνα που θα τεκμηριώνει τις πολιτικές και θα αξιολογεί τις παρεμβάσεις, πέρα από τα αστυνομικά στατιστικά, ώστε οι δράσεις να είναι πραγματικά προσαρμοσμένες στην ελληνική πραγματικότητα.
Νομοθετικές Πρωτοβουλίες και Αναμορφωτικά Μέτρα:
Στο πλαίσιο της ποινικής μεταχείρισης, για ανηλίκους άνω των 15 ετών που διαπράττουν κακουργήματα, υπάρχει η δυνατότητα να αποφασιστεί ο εγκλεισμός τους σε φυλακή ανηλίκων. Ωστόσο, η σύγχρονη τάση εστιάζει στην αποφυγή σκληρών μέτρων και στην προώθηση της "φιλικής προς το παιδί Δικαιοσύνης". Προς αυτή την κατεύθυνση, έχουν νομοθετηθεί τρία πρωτοποριακά αναμορφωτικά μέτρα στον Ποινικό Κώδικα :
- Ένταξη σε αθλητικές δραστηριότητες: Οι δικαστές ανηλίκων μπορούν να επιβάλλουν την ένταξη των ανηλίκων σε αθλητικά σωματεία. Το μέτρο αυτό εφαρμόζεται πιλοτικά σε πέντε περιφέρειες της χώρας.
- Συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες: Προβλέπεται η δυνατότητα συμμετοχής σε πολιτιστικές δράσεις, όπως θεατρικές ομάδες, με στόχο τη μετατροπή του θυμού σε θετική ενέργεια.
Παροχή κοινωφελούς εργασίας: Ως παράδειγμα αναφέρεται η ανάθεση εργασίας σε συντηρητές έργων τέχνης σε περίπτωση βανδαλισμού, ώστε η καταστροφική τάση να μετατραπεί σε θετική ενέργεια φροντίδας.
Ο στόχος αυτών των μέτρων είναι η αποφυγή του εγκλεισμού σε αναμορφωτήρια ή φυλακές ανηλίκων και η επανένταξη των παιδιών στην κοινωνία ως ενεργά και δημιουργικά μέλη.
Ο Ρόλος των Διωκτικών Αρχών και του Συστήματος Δικαιοσύνης Ανηλίκων:
Η Ελληνική Αστυνομία υλοποιεί ειδικές επιχειρήσεις και ελέγχους για την αντιμετώπιση της παραβατικότητας ανηλίκων. Για παράδειγμα, τον Σεπτέμβριο του 2023, πραγματοποιήθηκαν 1.353 συλλήψεις ανηλίκων για 1.201 υποθέσεις, με τα αδικήματα να περιλαμβάνουν σωματικές βλάβες, αδικήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, παραβάσεις του Κ.Ο.Κ., αδικήματα περί όπλων και ναρκωτικών, καθώς και κλοπές και ληστείες. Αναφέρεται επίσης ότι η ΕΛ.ΑΣ. σημειώνει υψηλά ποσοστά εξιχνιάσεων σε σοβαρές περιπτώσεις βίας μεταξύ ανηλίκων. Στο πλαίσιο του συστήματος δικαιοσύνης ανηλίκων, λειτουργούν τα Αυτοτελή Γραφεία Ανηλίκων Θυμάτων, γνωστά ως "Σπίτι του Παιδιού" , ενώ προβλέπεται και η ίδρυση ξενώνων για παραβατικούς εφήβους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με ψυχικές διαταραχές.
Άλλες Δράσεις Πρόληψης και Υποστήριξης:
Πέραν των παραπάνω, υλοποιούνται και άλλες δράσεις, όπως η λειτουργία της πλατφόρμας καταγγελιών για περιστατικά ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού (stop-bullying.gov.gr) και η ενσωμάτωση Εργαστηρίων Δεξιοτήτων στα σχολεία με στόχο την καλλιέργεια του πνεύματος κατά της βίας και των διακρίσεων. Επίσης, αναπτύσσονται δράσεις για την προστασία των ανηλίκων από τους κινδύνους του διαδικτύου και τον εθισμό σε αυτό.
