Καμιά φορά είναι ωραίο να κάθεσαι και να κοιτάς απλά στο ταβάνι, όπως παλιά

   Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Θυμάσαι εκείνες τις στιγμές; Ξαπλωμένος στο κρεβάτι, ίσως ένα νωχελικό απόγευμα Κυριακής ή ένα ήσυχο βράδυ μετά από μια γεμάτη μέρα παιχνιδιού. Το βλέμμα καρφωμένο στο ταβάνι. Όχι επειδή υπήρχε κάτι ενδιαφέρον εκεί πάνω – ίσως μια μικρή ατέλεια στον σοβά, ένα παιχνίδισμα του φωτός, ή απλά το απέραντο λευκό. Κοιτούσες απλά, χωρίς σκοπό, αφήνοντας τις σκέψεις να περιπλανηθούν ελεύθερα, σαν σύννεφα στον ουρανό.

Στη σημερινή εποχή, της αδιάκοπης ροής πληροφοριών, των ειδοποιήσεων και της διαρκούς ανάγκης για δράση, μια τέτοια στιγμή μοιάζει σχεδόν επαναστατική. Πότε ήταν η τελευταία φορά που απλά... κάθισες; Χωρίς τηλέφωνο στο χέρι, χωρίς τηλεόραση να παίζει, χωρίς λίστα με υποχρεώσεις να τρέχει στο μυαλό σου. Πότε επέτρεψες στον εαυτό σου την πολυτέλεια του να κοιτάζει το κενό, αφήνοντας τη φαντασία να πάρει τα ηνία, όπως τότε, στα παιδικά σου χρόνια;

Εκείνες οι στιγμές που κοιτούσαμε το ταβάνι ήταν συχνά γεμάτες με όνειρα, σχέδια για φανταστικές περιπέτειες, ή απλά μια γλυκιά αίσθηση ηρεμίας. Το ταβάνι γινόταν ένας καμβάς όπου προβάλλονταν οι σκέψεις μας, χωρίς πίεση, χωρίς κριτική. Ήταν μια άσκηση ενδοσκόπησης, πολύ πριν μάθουμε τη λέξη. Μια φυσική, αβίαστη παύση σε έναν κόσμο που, ακόμα κι τότε, άρχιζε να επιταχύνει.

Σήμερα, η παύση αυτή μοιάζει πιο αναγκαία από ποτέ. Ανάμεσα στις συναντήσεις, τα deadlines, την κοινωνική δικτύωση και την προσπάθεια να τα προλάβουμε όλα, ξεχνάμε να αναπνεύσουμε. Ξεχνάμε τη μαγεία του να μην κάνεις απολύτως τίποτα. Το να κοιτάς το ταβάνι δεν είναι χαμένος χρόνος. Είναι χρόνος κερδισμένος για την ψυχή. Είναι μια ευκαιρία να αποσυνδεθείς από τον θόρυβο του έξω κόσμου και να συνδεθείς ξανά με τον εσωτερικό σου εαυτό, με τις πιο απλές, ξεχασμένες σκέψεις και επιθυμίες σου.

Ίσως, λοιπόν, αξίζει πού και πού να κλείσουμε τις οθόνες, να αφήσουμε κάτω τις δουλειές και να ξαπλώσουμε για λίγα λεπτά. Να κοιτάξουμε πάλι εκείνο το γνώριμο, αδιάφορο ταβάνι. Όχι για να βρούμε απαντήσεις, αλλά για να δώσουμε χώρο στις σκέψεις μας να αναπνεύσουν. Για να θυμηθούμε πώς είναι να ονειροπολείς ελεύθερα. Για να νιώσουμε, έστω και για λίγο, όπως παλιά. Είναι μια μικρή, σιωπηλή πολυτέλεια που οφείλουμε στον εαυτό μας.

Στο ψάρεμα, στο μπάσκετ και στη ζωή μέχρι την τελευταία βολή δεν έχει τελειώσει τίποτα

  Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Πόσες φορές έχουμε ακούσει ή πει τη φράση «το παιχνίδι παίζεται μέχρι το τελευταίο δευτερόλεπτο»; Στο μπάσκετ, αυτή η φράση είναι σχεδόν νόμος. Έχουμε δει αμέτρητες φορές αγώνες να κρίνονται στην εκπνοή, με ένα σουτ που αλλάζει τα πάντα, που μετατρέπει την ήττα σε θρίαμβο ή το αντίστροφο. Αυτή η ένταση, αυτή η προσμονή μέχρι την τελευταία στιγμή, δεν περιορίζεται όμως μόνο στα παρκέ. Τη συναντάμε, με διαφορετική μορφή, και σε άλλες, απρόσμενες ίσως, πτυχές της ζωής μας. Όπως στο ψάρεμα. Και, φυσικά, στην ίδια τη ζωή.

Για εμένα, το ψάρεμα ήταν πάντα κάτι περισσότερο από ένα χόμπι. Είναι μια άσκηση υπομονής, μια σύνδεση με τη φύση, μια διαρκής αναμονή. Περπατάς πετώντας το δόλωμα και περιμένεις. Μπορεί να περάσουν ώρες χωρίς να νιώσεις το παραμικρό τσίμπημα. Η απογοήτευση αρχίζει να φωλιάζει, σκέφτεσαι να τα μαζέψεις. Και εκεί, την ώρα που ετοιμάζεσαι για την τελευταία ριξιά, «για το καλό», νιώθεις το τράβηγμα. Ένα ψάρι, ίσως το μεγαλύτερο της ημέρας, πιάστηκε στην τελευταία προσπάθεια. Αυτή η «τελευταία βολή» στο ψάρεμα, η τελευταία ριξιά του καλαμιού, μου έμαθε ότι η ελπίδα και η επιτυχία μπορούν να έρθουν όταν σχεδόν τις έχεις εγκαταλείψει.

Η σύνδεση με το μπάσκετ είναι σχεδόν προφανής. Ποιος δεν θυμάται buzzer-beaters που έκριναν πρωταθλήματα ή προκρίσεις; Ο παίκτης που παίρνει την μπάλα με λίγα δευτερόλεπτα να απομένουν, ο χρόνος που μοιάζει να παγώνει, η τροχιά της μπάλας προς το καλάθι... Η αγωνία κορυφώνεται. Είτε μπει είτε όχι, το παιχνίδι κρίνεται εκεί, στην τελευταία βολή. Αυτή η στιγμή συμπυκνώνει την ουσία του αθλήματος: πίστη, τόλμη, και η συνειδητοποίηση ότι όσο υπάρχει χρόνος, υπάρχει και ελπίδα. Η τελευταία βολή στο μπάσκετ δεν είναι απλά ένα σουτ, είναι η ενσάρκωση της μάχης ενάντια στον χρόνο και τις πιθανότητες.

Και κάπως έτσι, φτάνουμε στη ζωή. Η καθημερινότητα, οι στόχοι, οι δυσκολίες, οι σχέσεις μας – όλα μοιάζουν συχνά με έναν μακρύ αγώνα ή μια ατέλειωτη προσπάθεια ψαρέματος. Υπάρχουν στιγμές που νιώθουμε ότι έχουμε χάσει το παιχνίδι, ότι οι κόποι μας πάνε χαμένοι, ότι το «ψάρι» που κυνηγάμε δεν θα τσιμπήσει ποτέ. Μπορεί να είναι μια δουλειά που παλεύουμε να βρούμε, μια σχέση που δοκιμάζεται, ένας προσωπικός στόχος που φαντάζει άπιαστος. Η τάση να τα παρατήσουμε είναι ανθρώπινη.

Όμως, οι εμπειρίες από το ψάρεμα και το μπάσκετ μου ψιθυρίζουν πάντα το ίδιο πράγμα: μην τα παρατάς πριν την τελευταία βολή. Συνέχισε να προσπαθείς, ακόμα κι αν ο χρόνος πιέζει, ακόμα κι αν οι συνθήκες δεν είναι ιδανικές. Η ζωή, όπως και το παιχνίδι, έχει τις ανατροπές της. Μια απρόσμενη ευκαιρία, μια ξαφνική λύση, μια στιγμή έμπνευσης μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα την τελευταία στιγμή. Η επιμονή, η υπομονή και η πίστη στον εαυτό μας είναι οι δικές μας «τελευταίες βολές» απέναντι στις προκλήσεις.

Ίσως τελικά, η ομορφιά να κρύβεται ακριβώς σε αυτό: στο απρόβλεπτο. Στο ότι ποτέ δεν ξέρεις πότε θα έρθει η επιτυχία, πότε θα ακουστεί η κόρνα της λήξης, πότε θα τσιμπήσει το ψάρι. Το σημαντικό είναι να είμαστε εκεί, παρόντες, έτοιμοι να ρίξουμε την τελευταία μας ζαριά, να κάνουμε την τελευταία μας βολή, να δώσουμε την τελευταία μας μάχη. Γιατί στο ψάρεμα, στο μπάσκετ και στη ζωή, μέχρι εκείνη τη στιγμή, τίποτα, μα τίποτα, δεν έχει τελειώσει.

Μέσα από τα λάθη μαθαίνουμε και γινόμαστε καλύτεροι

  Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Η ανθρώπινη εμπειρία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το λάθος. Από τα πρώτα μας αβέβαια βήματα ως παιδιά, μέχρι τις πιο σύνθετες αποφάσεις της ενήλικης ζωής μας, τα λάθη είναι αναπόφευκτα. Πολλοί τα φοβούνται, τα κρύβουν ή ντρέπονται γι' αυτά. Κι όμως, αν αλλάξουμε οπτική, θα διαπιστώσουμε πως τα λάθη δεν είναι απλώς παρεκκλίσεις από τον "σωστό" δρόμο, αλλά πολύτιμοι δάσκαλοι που μας οδηγούν στην εξέλιξη, τη γνώση και τελικά, στο να γίνουμε καλύτεροι.

Η φράση "μέσα από τα λάθη μαθαίνουμε" δεν είναι απλώς ένα κλισέ. Είναι μια βαθιά αλήθεια που διαπερνά κάθε πτυχή της ζωής μας. Το κλειδί βρίσκεται όχι στο να αποφύγουμε τα λάθη πάση θυσία –κάτι πρακτικά αδύνατο– αλλά στο πώς τα διαχειριζόμαστε όταν συμβούν. Η αναγνώριση, η ανάλυση και η εξαγωγή συμπερασμάτων από τα σφάλματά μας είναι η διαδικασία που μετατρέπει την αποτυχία σε μάθημα και την εμπειρία σε σοφία.

Σπουδαίοι άνθρωποι, μεγάλα λάθη:

Η ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα ανθρώπων που θεωρούμε σήμερα "μεγάλους", οι οποίοι όμως γνώρισαν την αποτυχία και έκαναν σημαντικά λάθη πριν φτάσουν στην επιτυχία.

• Ο Τόμας Έντισον, προσπαθώντας να εφεύρει τον ηλεκτρικό λαμπτήρα, λέγεται ότι απέτυχε χιλιάδες φορές. Όταν τον ρώτησαν πώς ένιωθε με τόσες αποτυχίες, απάντησε ότι δεν απέτυχε, απλώς ανακάλυψε 10.000 τρόπους που δεν λειτουργούσαν. Η επιμονή του και η ικανότητά του να βλέπει κάθε "λάθος" ως βήμα προόδου τον οδήγησαν τελικά στην επιτυχία.
• Ο Στηβ Τζομπς απολύθηκε από την Apple, την εταιρεία που ο ίδιος συνίδρυσε. Αυτό που φάνταζε ως η απόλυτη επαγγελματική καταστροφή, ο ίδιος το περιέγραψε αργότερα ως "το καλύτερο πράγμα που θα μπορούσε να του συμβεί", καθώς του έδωσε την ελευθερία να πειραματιστεί (ιδρύοντας τις NeXT και Pixar) και να επιστρέψει στην Apple με νέες ιδέες που την αναγέννησαν. Το "λάθος" της απομάκρυνσής του λειτούργησε ως καταλύτης για νέα δημιουργικότητα.

Λάθη στην Οικονομία:

Η οικονομική ιστορία είναι επίσης διάσπαρτη από λάθη, κρίσεις και αποτυχίες. Η Μεγάλη Ύφεση του 1929 ή η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ήταν αποτέλεσμα συσσωρευμένων λαθών, λανθασμένων εκτιμήσεων και υπερβολικού ρίσκου. Ωστόσο, αυτές οι οδυνηρές περίοδοι οδήγησαν σε σημαντικές αλλαγές:

• Θεσπίστηκαν νέοι κανονισμοί και εποπτικοί μηχανισμοί (π.χ., ενίσχυση τραπεζικής εποπτείας, κανόνες διαφάνειας) για να αποτραπεί η επανάληψη παρόμοιων συστημικών λαθών.
• Οι επιχειρήσεις και οι επενδυτές έμαθαν (ή θα έπρεπε να μάθουν) για τη σημασία της διαχείρισης κινδύνου και της βιώσιμης ανάπτυξης.
• Ακόμα και η αποτυχία μιας μεμονωμένης επιχείρησης, αν και επώδυνη για τους εμπλεκόμενους, μπορεί να διδάξει πολύτιμα μαθήματα για μελλοντικά εγχειρήματα.

Λάθη στην Εκπαίδευση:

Η εκπαιδευτική διαδικασία είναι κατεξοχήν πεδίο όπου τα λάθη όχι μόνο επιτρέπονται, αλλά είναι και απαραίτητα.

• Ένα παιδί που μαθαίνει να γράφει ή να κάνει πράξεις, αναπόφευκτα θα κάνει λάθη. Η διόρθωση από τον δάσκαλο ή τον γονιό δεν είναι τιμωρία, αλλά καθοδήγηση. Μέσα από το λάθος, το παιδί κατανοεί τον κανόνα, τη σωστή διαδικασία.
• Η μέθοδος "δοκιμής και πλάνης" (trial and error) είναι θεμελιώδης στη μάθηση. Επιτρέπει στον μαθητή να πειραματιστεί, να δει τι δεν λειτουργεί και γιατί, οδηγώντας τον σε βαθύτερη κατανόηση.
• Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που ενθαρρύνει την προσπάθεια χωρίς να "τιμωρεί" το λάθος, καλλιεργεί την περιέργεια, την κριτική σκέψη και την ανθεκτικότητα.

Λάθη που οδήγησαν την ανθρωπότητα μπροστά:

Μερικές από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις στην ιστορία προήλθαν από λάθη ή τυχαία γεγονότα που αρχικά φάνηκαν ασήμαντα ή λανθασμένα.

• Η ανακάλυψη της πενικιλίνης από τον Αλεξάντερ Φλέμινγκ έγινε όταν παρατήρησε ότι μούχλα (που θεωρητικά ήταν "λάθος" - μόλυνση) είχε καταστρέψει τα βακτήρια σε ένα τρυβλίο Πετρί που είχε ξεχάσει. Αντί να αγνοήσει το "λάθος", το μελέτησε, οδηγώντας σε μια επανάσταση στην ιατρική.
• Τα Post-it notes (αυτοκόλλητα σημειώσεων) προέκυψαν από μια "αποτυχημένη" προσπάθεια δημιουργίας μιας πανίσχυρης κόλλας. Η κόλλα που προέκυψε ήταν αδύναμη και μπορούσε να ξεκολλήσει εύκολα, ένα "λάθος" που βρήκε μια εντελώς νέα, απρόσμενη εφαρμογή.

Τα λάθη που δεν συγχωρούν:

Είναι σημαντικό, ωστόσο, να αναγνωρίσουμε ότι δεν διορθώνονται όλα τα λάθη και δεν προσφέρουν όλα την ευκαιρία για μάθηση – τουλάχιστον όχι για αυτόν που τα διαπράττει. Υπάρχουν λάθη με μη αναστρέψιμες, ακόμη και θανατηφόρες συνέπειες.

• Το παράδειγμα του δηλητηριώδους μανιταριού είναι χαρακτηριστικό. Στα αρχαία χρόνια, ή και σήμερα αν κάποιος δεν έχει γνώση, η δοκιμή ενός άγνωστου μανιταριού από περιέργεια ή άγνοια θα μπορούσε να οδηγήσει στον θάνατο. Αυτό είναι ένα λάθος από το οποίο ο ίδιος ο άνθρωπος δεν προλαβαίνει να μάθει. Η γνώση εδώ μεταδίδεται από την παρατήρηση των τραγικών συνεπειών σε άλλους ή από τη συσσωρευμένη εμπειρία της κοινότητας.
• Παρόμοια, λάθη στην οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ, η αλόγιστη έκθεση σε κίνδυνο χωρίς προφυλάξεις, ή η λανθασμένη χρήση επικίνδυνων ουσιών μπορεί να έχουν οριστικές, τραγικές καταλήξεις.

Αυτά τα παραδείγματα υπογραμμίζουν τη σημασία της προσοχής, της γνώσης και της μάθησης από την εμπειρία των άλλων, ειδικά σε καταστάσεις υψηλού κινδύνου.

Συμπέρασμα:

Τα λάθη είναι κομμάτι της ανθρώπινης συνθήκης. Αντί να τα φοβόμαστε, ας τα αγκαλιάσουμε ως ευκαιρίες. Ας καλλιεργήσουμε την ταπεινότητα να τα αναγνωρίζουμε, το θάρρος να τα αναλύουμε και τη σοφία να μαθαίνουμε από αυτά. Είτε πρόκειται για την προσωπική μας ζωή, την καριέρα μας, την εκπαίδευση ή την κοινωνία στο σύνολό της, η πρόοδος έρχεται μέσα από την κατανόηση και την υπέρβαση των ατελειών μας. Κάθε λάθος, όταν το αντιμετωπίζουμε σωστά, είναι ένα σκαλοπάτι προς μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας και του κόσμου μας.