Μπροστά στις δυνάμεις της φύσης είμαστε πραγματικά ένα μηδενικό

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Τις τελευταίες εβδομάδες συνέβη στη χώρα μας μία από τις μεγαλύτερες φυσικές καταστροφές στην ιστορία της. Χιλιάδες στρέμματα έγιναν στάχτη και η οικολογική καταστροφή είναι πραγματικά αδιανόητη.

Τραγικές είναι και οι ανθρώπινες απώλειες που υπήρξαν από την πλευρά των εθελοντών πυροσβεστών, που έδωσαν τα πάντα μαζί με τους πυροσβέστες τόσο της χώρας μας όσο και άλλων χωρών, για να τιθασεύσουν το πύρινο θηρίο. Τηρουμένων των αναλογιών οι ανθρώπινες απώλειες ευτυχώς δεν μεγεθύνθηκαν. Οι μνήμες από το Μάτι είναι ακόμα νωπές και ο φόβος είναι αυτός που οδηγεί τους ανθρώπους πολλές φορές στο να προστατευτούν. Την ίδια στιγμή πρέπει να παραδεχτούμε ότι σε οργανωτικό επίπεδο, όσον αφορά τον τομέα "ανθρώπινες απώλειες", έχουν γίνει σημαντικά βήματα μετά τις τελευταίες φυσικές καταστροφές. Δεν ισχύει όμως το ίδιο και σε επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος.

Η χώρα μας εκεί υστερεί σημαντικά. Ο πυροσβεστικός στόλος είναι απαρχαιωμένος, αντιπυρικές ζώνες δεν υπάρχουν πουθενά, η ατομική ευθύνη που έχει ο καθένας για να καθαρίζει το οικόπεδό του αγνοείται, αυθαίρετα συνεχίζονται να χτίζονται μέσα σε δάση, οι πυρομανείς συλλαμβάνονται και αφήνονται ελεύθεροι ή δεν οδηγούνται ποτέ στη δικαιοσύνη, οικοπεδοφάγοι και συμφέροντα δρουν ανεξέλεγκτα. Αυτές είναι οι βασικές αιτίες της κακοδαιμονίας μας. Η κλιματική κρίση είναι απλά ο σύμμαχός τους.

Ακόμη όμως και όλα τα παραπάνω να φτιάξουμε, που πρέπει να γίνουν ασυζητητί, η δύναμη της φύσης μερικές φορές είναι τόσο μεγάλη που το μόνο που μπορούμε να κάνουμε, είναι να παρακολουθούμε εμβρόντητοι τα όσα εκτυλίσσονται. Σε χώρες συνηθισμένες σε βροχή, όπως η Γερμανία, η Αυστρία και η Ολλανδία, είδαμε πριν ένα μήνα απίστευτες πλημμύρες και καταστροφές με πολλά θύματα.

Όταν λοιπόν η φύση μάς χτυπάει ανελέητα, είναι φυσικό πολλές φορές να χάνουμε την ψυχραιμία, να λειτουργούμε με το συναίσθημα και να πιστεύουμε οτιδήποτε μας προωθούν. Αν μάλιστα έχουμε μία επιρρέπεια προς το να πιστεύουμε ότι τα πάντα είναι σχεδιασμένα και για όλα φταίνε όλοι οι άλλοι, τότε δεν θέλουμε παρά ένα μικρό κομματάκι για να κυλήσουμε στον βούρκο του δογματισμού και των fake news. Χάνουμε την πίστη μας στα επιστημονικά δεδομένα, αναλωνόμαστε μόνο στο παρόν, έτοιμοι να κατηγορήσουμε τους πάντες και τα πάντα και ζωσμένοι με εκρηκτικά της μικροπολιτικής που μπορούν να διχάσουν και να καταστρέψουν οποιαδήποτε κοινωνία.

Μπροστά στις δυνάμεις της φύσης είμαστε απλά ένα μηδενικό. Όσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε αυτό, τόσο πιο γρήγορα θα πάρουμε μέτρα πρόληψης για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση και να αποφύγουμε παρόμοιες εικόνες, όσο μπορεί να συμβεί αυτό.

Άρθρο μου στον Ευβοϊκό Τύπο στις 17/9/2021

Την ελευθερία αντίδρασης στις καταστάσεις της ζωής δεν μπορεί να σας την πάρει κανείς

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Άρθρο μου στον Ευβοϊκό Τύπο στις   22/4/2021

Τον τελευταίο μήνα και με αφορμή τα όσα συμβαίνουν στον πόλεμο στην Ουκρανία σκέψεις και ανησυχίες στροβιλίζονται στο μυαλό όλων μας.

 

Ανεξάρτητα από την προσωπική άποψη του καθένα, η καταδίκη μιας εισβολής και η προσπάθεια αναθεώρησης των συνόρων εν έτει 2022 είναι καταδικαστέα και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να ανοίξει την όρεξη και σε άλλους που επιδιώκουν μέσα από τη ρητορική τους τον ίδιο σκοπό.

 

Όταν έχουμε μία μάχη Δαυίδ εναντίον Γολιάθ, τα πράγματα είναι πάντα δύσκολα. Στο εξαιρετικό βιβλίο του Victor Frankl, "Το νόημα της ζωής", το οποίο έχει πουλήσει πάνω από δώδεκα εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως, ο συγγραφέας περιγράφει το σκεπτικό του όταν τον έκλεισαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Αυτό το κομμάτι που θα παραθέσω τώρα πιστεύω ταιριάζει απόλυτα και στα όσα βιώνουμε αυτούς τους καιρούς: "Δυνάμεις πέρα από τον έλεγχό σου μπορούν να σου πάρουν όλα όσα έχεις εκτός από ένα, την ελευθερία σου να επιλέξεις πώς θα αντιδράσεις στην κατάσταση. Δεν μπορείς να ελέγχεις τι συμβαίνει στη ζωή σου, αλλά μπορείς πάντα να  ελέγχεις τι θα αισθανθείς και τι θα κάνεις σχετικά με αυτό που σου συμβαίνει."

 

Γενική αίσθηση είναι πως τα παραπάνω λόγια δείχνουν με τρόπο ξεκάθαρο, γιατί ο ουκρανικός λαός επέλεξε να αμυνθεί, να αντιδράσει και τελικά όπως δείχνουν τα πράγματα, να τσαλακώσει το γόητρο της Ρωσικής Αρκούδας. Η εισβολή ξεκάθαρα ήταν κάτι το οποίο δύσκολα θα μπορούσε να αποφευχθεί, αφού είχε αποφασιστεί από ανώτερα κέντρα. Ο τρόπος αντίδρασης όμως των Ουκρανών δεν ήταν δεδομένος.

 

Μπροστά τους είχανε δύο δρόμους. Τον πρώτο, της άμεσης παράδοσης και αποφυγής απωλειών, και τον δεύτερο, της αντίστασης και της μάχης. Πορεία δύσκολη γεμάτη απώλειες και κακουχίες. Η ελευθερία βούλησής τους, τους οδήγησε στο να πολεμήσουν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Άσχετα από τις διαφορές μεταξύ τους, μπορεί κανείς να δει πως υπήρξε μία γενικότερη συσπείρωση του λαού, όπως συμβαίνει σε περιπτώσεις εξωτερικής επίθεσης. Ενώ θα περίμενε κανείς πως η διάσπαση θα μεγεθυνόταν, τελικά συνέβη το αντίθετο. Ο κίνδυνος όμως για εμφύλιο θα ελλοχεύει πάντα μετά το τέλος του πολέμου.

 

Κάτι τελευταίο που πρέπει να επισημανθεί επιπλέον, είναι πως στη σημερινή εποχή αναθεωρητικές βλέψεις δεν τυγχάνουν γενικής αποδοχής. Η συσπειρωμένη και μαζική αντίδραση της Δύσης, η οποία κατά το παρελθόν έκανε και αυτή αντίστοιχα λάθη, κόβει την όρεξη για τέτοιες τακτικές. Ο πόλεμος με όπλα μπορεί να είναι βαρύς, αλλά ο οικονομικός πόλεμος είναι μακροχρόνιος, εξαντλητικός και στο τέλος εξαϋλώνει κυβερνήσεις. Να έχουμε πάντα στο μυαλό μας, ότι ακόμη και αν χάσουμε τα πάντα, ποτέ δεν θα μείνουμε χωρίς κάτι, εφόσον υπάρχει η επιλογή τού τρόπου αντίδρασης από μέρους μας.

 

Το έδειξε η ελληνική επανάσταση και ο ελληνικός λαός το 1821, το δείχνει ο ουκρανικός λαός σχεδόν 200 χρόνια μετά. Η τεχνολογία αλλάζει τα μέσα του πολέμου, η θέληση των λαών όμως για αυτοδιάθεση, ανεξαρτησία και ελευθερία επιλογής μένει και θα μένει για πάντα η ίδια.

Ο βιολογικός πλούτος είναι σημαντικότερος από τον χρηματικό

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Ευβοϊκό τύπο στις 15 Ιουλίου 2022.

Τα τελευταία χρόνια μέσα από τις οικονομικές κρίσεις, τις πανδημίες και τις συνέπειες από τους πολέμους, παρατηρείται μία έντονη δημογραφική παρακμή.

Το γεγονός αυτό δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο και κάτι τοπικά εντοπισμένο. Οι δυτικές κοινωνίες με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, που βιώνουν τις τελευταίες δεκαετίες, παρουσιάζουν μία μείωση στον αριθμό των γεννήσεων σε αντίθεση με τις χώρες που βρίσκονται ανατολικότερα. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα και από τον πληθυσμό της Τουρκίας ο οποίος έχει φτάσει τα ενενήντα εκατομμύρια ενώ της Ελλάδας παραμένει στα δέκα, όταν πριν από πενήντα χρόνια βρισκόμασταν περίπου στα ίδια επίπεδα.

Ο δημογραφικός επεκτατισμός και η ειρηνική κατάληψη περιοχών μέσα από τη δημογραφική ακμή δεν είναι κάτι καινούργιο. Το βλέπουμε όμως να παίρνει σάρκα και οστά με ταχείς ρυθμούς σήμερα, οδηγώντας σε μία υποβόσκουσα σύγκρουση Ανατολής και Δύσης. Κανείς δεν ξέρει πού θα οδηγήσει αυτή η κατάσταση και ποιο θα είναι το τέλος…

Αδιαμφισβήτητα, μέσα από τα ερευνητικά και επιστημονικά δεδομένα φαίνεται ότι πρέπει να βρεθεί η χρυσή τομή. Η έλλειψη παιδιών οδηγεί σε παρακμή τόσο οικονομική όσο και κοινωνική, ενώ η υπερβολική γεννητικότητα οδηγεί πάλι σε οικονομική και κοινωνική παρακμή. Ο αριθμός των τριών με πέντε παιδιών είναι ο κατάλληλος, ώστε να διαιωνίζεται και το είδος, αλλά και να μπορεί να συντηρηθεί το ασφαλιστικό σύστημα, χωρίς να πιέζονται οι νεότερες γενιές. Την ίδια στιγμή οι νεότεροι άνθρωποι προσφέρουν εργατικό δυναμικό και φρέσκες ιδέες στον κοινωνικό ιστό.

Το πρόβλημα στις μέρες μας εντοπίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό στις ευρωπαϊκές χώρες και λιγότερο στην αμερικανική ήπειρο όπου μπορούμε να δούμε πως η δημογραφική γήρανση είναι μικρότερη. Τα νέα πρότυπα ζωής, καθώς και η τάση των ανθρώπων για λιγότερες ευθύνες στον οικογενειακό βίο οδηγεί τους περισσότερους και τις περισσότερες στο να τεκνοποιήσουν σε μεγαλύτερη ηλικία κάνοντας ένα παιδί. Όπως είναι λογικό, ο πληθυσμός πολύ δύσκολα μπορεί να διατηρηθεί στα σημερινά επίπεδα χάνοντας δύο άτομα και φέρνοντας ένα καινούργιο. Κάθε χρόνο ουσιαστικά χάνεται ένα χωριό ή μία πόλη από τη χώρα μας.

Στη φύση βέβαια δεν υπάρχουν κενά. Είναι σίγουρο πως μελλοντικά τα όποια κενά υπάρξουν, θα συμπληρωθούν από νέα άτομα τα οποία θα εισαχθούν στη γονιδιακή δεξαμενή με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Μπορεί να μην είναι αυτός ο πιο επιθυμητός τρόπος για τη λύση του δημογραφικού, όμως στην παρούσα κατάσταση δε διαφαίνεται κάτι άλλο στον ορίζοντα.

Ο σημερινός κόσμος όπως έχει διαρθρωθεί, οδηγεί αναγκαστικά τους νέους σε μικρότερους ρυθμούς τεκνοποίησης. Η ανεργία, η έλλειψη κινήτρων και η λογική της καλοπέρασης δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για αυξημένη κινητικότητα. Την ίδια στιγμή θέλουμε να προσφέρουμε στα παιδιά μας τα πάντα. Με τα οικονομικά μας να είναι στριμωγμένα, αυτό φαντάζει όλο και πιο δύσκολο.

Μόνη λύση είναι η πλήρης κατανόηση του φαινομένου και η αντιμετώπισή του από τις ρίζες. Οικονομικά και κοινωνικά κίνητρα, αλλαγή νοοτροπίας μέσα από την εκπαίδευση και στήριξη από το κράτος με κάθε τρόπο, αποτελούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για μία στροφή στον κατηφορικό δρόμο που ανοίγεται μπροστά μας.

Οι επιλογές που έχουμε λοιπόν είναι δύο. Να αντιστρέψουμε την κατάσταση πριν να είναι αργά και να δώσουμε μία ευκαιρία στη χώρα να ορθοποδήσει μέσα από τη δημιουργία νέων ανθρώπων ή να περάσουμε σε συνεχόμενη παρακμή όπου κάθε γενιά θα περνάει και πιο δύσκολα από την επόμενη, μέχρι να συμπληρωθεί το κενό από γονίδια άλλης δεξαμενής. Και για όσους και όσες σκέφτονται τις σκοτούρες και τα βάσανα, καλά θα ήταν να θυμούνται αυτό που είχε γράψει ο Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός Κικέρων.

"Πολλά παιδιά, πολλές σκοτούρες. Κανένα παιδί, καμία χαρά!"

 

 

Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε τις μαθησιακές δυσκολίες με αποτελεσματικό τρόπο

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Ευβοϊκό τύπο στις 14/1/2023

Οι μαθητές-τριες με μαθησιακές δυσκολίες αντιμετωπίζουν μοναδικές προκλήσεις όσον αφορά την εκπαίδευση. Μια μαθησιακή δυσκολία μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα ενός μαθητή να επεξεργάζεται, να θυμάται και να χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τις πληροφορίες. Αυτές οι δυσκολίες μπορούν επίσης να δημιουργήσουν ζητήματα στο διάβασμα, στη γραφή, στις πράξεις, αλλά και στην επαφή με τους συμμαθητές και τις συμαθήτριές τους. Σύμφωνα με έρευνες, περίπου ένας στους πέντε μαθητές παρουσιάζει μαθησιακές δυσκολίες.

Οι μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να εκδηλωθούν με διαφορετικούς τρόπους και ποικίλλουν σε βαρύτητα. Μερικοί μαθητές-τριες με μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να δυσκολεύονται με τις λεπτές κινητικές δεξιότητες, ενώ άλλοι μπορεί να έχουν δυσκολίες με την οργάνωση ή την επεξεργασία πληροφοριών. Πολλά από αυτά τα παιδιά επίσης έχουν ενισχυμένες άλλες δεξιότητες, όπως δημιουργικότητα, ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και ισχυρές οπτικές δεξιότητες.

Είναι σημαντικό για τους εκπαιδευτικούς να εντοπίζουν τους μαθητές-τριες με μαθησιακές δυσκολίες όσο το δυνατόν νωρίτερα, ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν οι κατάλληλες παρεμβάσεις. Εδώ φυσικά κρίνεται απαραίτητη και η συνεργασία των γονέων. Η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να κάνει σημαντική διαφορά στην ακαδημαϊκή επιτυχία ενός μαθητή και μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη συναισθηματικών και κοινωνικών προβλημάτων που ίσως προκύψουν από την απογοήτευση και την αίσθηση της αποτυχίας.

Τα εξατομικευμένα εκπαιδευτικά σχέδια (διαφοροποιημένη διδασκαλία) δημιουργούνται για μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες, ώστε να τους παρέχουν την υποστήριξη που χρειάζονται για να επιτύχουν τους στόχους τους. Είναι προσαρμοσμένα για να ανταποκρίνονται στις μοναδικές ανάγκες κάθε μαθητή και αξιοποιούν στρατηγικές, όπως επιπλέον χρόνο σε εργασίες ή τεστ, χρήση βοηθητικής τεχνολογίας και ατομική ή  ομαδική διδασκαλία.

Οι δάσκαλοι-ες μπορούν επίσης να παρέχουν υποστήριξη χρησιμοποιώντας μια ποικιλία μεθόδων διδασκαλίας για να βοηθήσουν τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες να μάθουν. Για παράδειγμα, οπτικά βοηθήματα όπως διαγράμματα, βίντεο και εικόνες μπορούν να είναι αποτελεσματικά βοηθώντας τους μαθητές να κατανοήσουν έννοιες. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε την επανάληψη, τις πρακτικές δραστηριότητες και την ομαδική εργασία για να προσελκύσουμε μαθητές με διαφορετικά στυλ μάθησης.

Οι γονείς επιφορτίζονται με κρίσιμο ρόλο στην υποστήριξη των παιδιών τους με μαθησιακές δυσκολίες. Είναι αναγκαίο να συνεργαστούν με τους δασκάλους για να δημιουργήσουν και να εφαρμόσουν στρατηγικές που θα βοηθήσουν το παιδί τους να πετύχει. Μπορούν επίσης να υποστηρίξουν τις ανάγκες του παιδιού τους και να συνεργαστούν με το σχολείο για να διασφαλίσουν ότι το παιδί τους λαμβάνει την κατάλληλη υποστήριξη.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι μαθητές-τριες με μαθησιακές δυσκολίες μπορούν να επιτύχουν ακαδημαϊκά και στη ζωή. Πολλά επιτυχημένα άτομα, συμπεριλαμβανομένων επιχειρηματιών, αθλητών και καλλιτεχνών, έχουν και είχαν μαθησιακές δυσκολίες. Με τη σωστή υποστήριξη, οι μαθησιακές δυσκολίες μπορούν να ξεπεραστούν! 

Συμπερασματικά, οι μαθητές-τριες με μαθησιακές δυσκολίες αντιμετωπίζουν μοναδικές προκλήσεις, αλλά με έγκαιρη παρέμβαση, εξατομικευμένη υποστήριξη και ποικίλες μεθόδους διδασκαλίας, μπορούν να επιτύχουν εκεί που παλαιότερα θα το θεωρούσαμε αδύνατο. Οι δάσκαλοι, οι γονείς και όλοι όσοι έρχονται σε επαφή με τα παιδιά, διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην παροχή της υποστήριξης και των διευκολύνσεων που χρειάζονται οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες για να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους.

Στο χέρι μας είναι να τα καταφέρουμε και θα τα καταφέρουμε...

Η ζωή είναι γεμάτη ακρωτήρια: Σκοπός δεν είναι να τα αποφύγουμε, αλλά να τα ξεπεράσουμε με επιτυχία

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Η ζωή είναι ένα απέραντο ταξίδι με αρχή, μέση και τέλος. Κατά τη διάρκειά του, μπορεί να συναντήσουμε πολλά εμπόδια, τα οποία δεν γνωρίζουμε πάντα πώς να αντιμετωπίσουμε ή αν μπορούμε να τα ξεπεράσουμε. Θα μπορούσαμε να τα παρομοιάσουμε με τα ακρωτήρια που υπάρχουν στη φύση και τα οποία ανέκαθεν αποτελούσαν πρόκληση για τους ιστιοπλόους.

Το πιο απαιτητικό ακρωτήριο για κάθε ναυτικό, και αυτό που προσφέρει πάντα ένα μετάλλιο αναγνώρισης, είναι το Ακρωτήριο Χορν. Βρίσκεται στη Νότια Αμερική, στο πέρασμα των δύο ωκεανών, κοντά στην Ανταρκτική. Τα κύματα είναι τεράστια, το κρύο υπερβολικό και χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να διαπλεύσει κανείς. Έτσι και στη ζωή μας, θα βρεθούμε πολλές φορές μπροστά σε ένα δύσκολο πέρασμα και θα κληθούμε να πάρουμε αποφάσεις που μπορεί να καθορίσουν το υπόλοιπο της πορείας μας. Η φύση και το μυαλό του ανθρώπου επιλέγουν πάντα την πιο εύκολη λύση. Ωστόσο, όταν αντιληφθούμε ότι δεν υπάρχει άλλη επιλογή, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη σκληρή πραγματικότητα και την αναγκαιότητα να ξεπεράσουμε τα ακρωτήρια της ζωής.

Τι είναι ένα "Ακρωτήριο" στη Ζωή μας;

Ακρωτήριο μπορεί να οριστεί μια οικονομική δυσκολία, ένα πρόβλημα υγείας, οικογενειακά ζητήματα, επαγγελματικές απαιτήσεις, και ούτω καθεξής. Ο κατάλογος είναι ατελείωτος και καθημερινά ανανεώνεται. Στο τέλος της ημέρας, όμως, όταν έχουμε ξεπεράσει όλες αυτές τις δυσκολίες, θα διαπιστώσουμε ότι ο αγώνας που κάναμε μας προσέφερε πολύτιμες εμπειρίες, μας βοήθησε να μάθουμε από τα λάθη μας και μας έκανε πιο δυνατούς στο πέρασμα του χρόνου. Όσο περισσότερα ακρωτήρια της ζωής αντιμετωπίσουμε, τόσο πιο επιτυχημένοι θα βγούμε στο τέλος, τόσο πιο αποτελεσματικοί και δημιουργικοί. Θα συνηθίσουμε, και στο τέλος, όλα θα μας φαίνονται πιο εύκολα. Η αρχή είναι πάντα η πιο δύσκολη. Η εξοικείωση που έρχεται αργότερα προσφέρει εκείνα τα χρήσιμα βέλη στην φαρέτρα μας για να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις της ζωής ευκολότερα, γρηγορότερα και χωρίς πολλούς ενδοιασμούς.

Η Ψυχολογική Ανταμοιβή της Υπέρβασης

Με τον καιρό, ο χαρακτήρας μας θα γίνει πιο δυνατός, θα μάθει να προσαρμόζεται, να ελίσσεται και να εξελίσσεται. Ψυχολογικά, θα νιώσουμε πιο σταθεροί και πιο σίγουροι για να προχωρήσουμε στα επόμενα βήματα της ζωής μας. Μην ξεχνάτε πως και τα μικρά παιδιά αποκτούν αυτοπεποίθηση σιγά-σιγά, μέσα από μικρές κατακτήσεις, έτσι και οι ενήλικες λειτουργούν με τον ίδιο μηχανισμό. Η φύση του ανθρώπου είναι ίδια από τη στιγμή της γέννησής του μέχρι το τέλος του. Από εκεί και πέρα, οι δεξιότητες χτίζονται, βελτιώνονται και ανανεώνονται συνεχώς, ανάλογα με το πολιτισμικό μας κεφάλαιο και τον χαρακτήρα – δηλαδή, την ιδιοσυγκρασία – του καθενός μας.

Είμαι βέβαιος πως σε αυτό το άρθρο πολλοί από εσάς αναγνωρίσατε τον εαυτό σας σε διάφορες εκφάνσεις και χρονικές περιόδους, και πως όλοι έχετε περάσει σημαντικούς σταθμούς και ακρωτήρια τα οποία θα σας μείνουν αξέχαστα

Σας προτείνω, λοιπόν, κλείνοντας, να αξιοποιήσετε τις εμπειρίες σας μέσα από όλα αυτά τα ταξίδια και τα ακρωτήρια που έχετε περάσει, κυριολεκτικά ή μεταφορικά. Ξεκλειδώστε όλα εκείνα τα μυστικά της ζωής που θα σας κάνουν καλύτερους, δυνατότερους, αποτελεσματικότερους και πιο ευτυχισμένους ανθρώπους, χωρίς να παρεκκλίνετε σε μεγάλο βαθμό από τους στόχους που έχετε θέσει στη ζωή σας.

Ποιο είναι το επόμενο "ακρωτήριο" που είστε έτοιμοι να αντιμετωπίσετε;

Καλύτερα να σε ζηλεύουν παρά να σε λυπούνται: Μια κληρονομιά σοφίας από τον παππού μου

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Το γνωμικό "καλύτερα να σε ζηλεύουν παρά να σε λυπούνται" είναι ένα από εκείνα τα μαργαριτάρια λαϊκής σοφίας που περνούν από γενιά σε γενιά, κουβαλώντας μαζί τους την εμπειρία και τις αλήθειες προηγούμενων εποχών. Για ‘μένα, όμως, αυτή η φράση έχει μια βαθύτερη, προσωπική διάσταση, καθώς ήταν ένα από τα ρητά που αγαπούσε να χρησιμοποιεί ο παππούς μου, ένας άνθρωπος που δεν είχα την τύχη να γνωρίσω από κοντά. Αυτό το γνωμικό γίνεται έτσι μια γέφυρα με το παρελθόν, ένας τρόπος να νιώσω την παρουσία του και να αποκρυπτογραφήσω ένα κομμάτι της φιλοσοφίας του.

Η Βαθύτερη Έννοια Πίσω από τα Λόγια

Με την πρώτη ανάγνωση, το ρητό μπορεί να ακούγεται σκληρό ή ακόμα και να παραπέμπει σε μια επιφανειακή επιθυμία για αναγνώριση. Ωστόσο, η πραγματική του ουσία είναι πολύ πιο σύνθετη και πρακτική. Δεν ενθαρρύνει την αλαζονεία ή την επιδειξιομανία, αλλά μια στάση ζωής που βασίζεται στην αυτοδυναμία και την πρόοδο.

Ας το δούμε αναλυτικότερα:

"Καλύτερα να σε ζηλεύουν": Η ζήλια, αν και αρνητικό συναίσθημα, συχνά πηγάζει από την αναγνώριση επιτυχίας, ικανότητας ή ευημερίας. Όταν κάποιος σε ζηλεύει, υποδηλώνει ότι έχεις καταφέρει κάτι αξιόλογο, ότι έχεις ξεχωρίσει με κάποιο τρόπο. Δεν αναφέρεται απαραίτητα στην οικονομική επιτυχία, αλλά μπορεί να αφορά προσωπικές αρετές, επιμονή, εργατικότητα, ή ακόμα και την ικανότητα να διαχειρίζεσαι δύσκολες καταστάσεις με αξιοπρέπεια. Ο παππούς μου, πιθανότατα, εννοούσε ότι είναι προτιμότερο να είσαι σε μια θέση όπου οι άλλοι αναγνωρίζουν την πρόοδό σου, ακόμα κι αν αυτό προκαλεί ζήλια, παρά να παραμένεις στάσιμος ή να αντιμετωπίζεις δυσκολίες.

"Παρά να σε λυπούνται": Η λύπη, από την άλλη πλευρά, εκφράζει συμπόνια για κάποιον που βρίσκεται σε δεινή θέση, που υποφέρει ή που αντιμετωπίζει ανυπέρβλητα εμπόδια. Ενώ η συμπόνια είναι ένα ανθρώπινο και συχνά απαραίτητο συναίσθημα, το ρητό υπονοεί ότι η επιδίωξη μιας ζωής όπου οι άλλοι σε λυπούνται, σηματοδοτεί μια κατάσταση αδυναμίας, παθητικότητας ή έλλειψης ελέγχου πάνω στη μοίρα σου. Ο παππούς μου, μέσα από αυτό το ρητό, πιθανότατα υπογράμμιζε τη σημασία της ανθεκτικότητας, της ανάληψης ευθύνης για τη ζωή μας και της προσπάθειας για βελτίωση, ώστε να μη βρεθούμε σε μια θέση όπου η μόνη απάντηση των άλλων είναι η συμπόνια.

Μια Πυξίδα για τη Ζωή

Αυτό το ρητό δεν είναι μια πρόσκληση για να αγνοήσουμε τους άλλους ή να επιδιώξουμε την εχθρότητα. Είναι, αντιθέτως, μια υπενθύμιση να εστιάσουμε στην προσωπική μας ανάπτυξη και ευημερία. Είναι μια παρότρυνση να γίνουμε δυνατοί, ανεξάρτητοι και ικανοί να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις της ζωής. Όταν είμαστε σε αυτή τη θέση, μπορούμε όχι μόνο να βοηθήσουμε τον εαυτό μας, αλλά και να προσφέρουμε ουσιαστική βοήθεια στους γύρω μας, αντί να αποτελούμε βάρος.

Ο παππούς μου, ένας άνθρωπος που έζησε σε δύσκολες εποχές, όπου η αυτοδυναμία ήταν ζωτικής σημασίας, ήθελε να μεταδώσει τη σημασία του να στέκεσαι στα πόδια σου, να είσαι παραγωγικός και να δημιουργείς αξία. Η ζήλια, σε αυτή την περίπτωση, είναι απλώς ένα παράπλευρο προϊόν της επιτυχίας, όχι ο στόχος αυτής.

Η Κληρονομιά του

Παρόλο που δεν τον γνώρισα ποτέ, αυτό το ρητό με συνδέει με τον παππού μου με έναν μοναδικό τρόπο. Μέσα από τα λόγια του, μπορώ να φανταστώ τον χαρακτήρα του: ίσως ήταν ένας άνθρωπος πρακτικός, με ισχυρή θέληση, που πίστευε στην αξία της εργασίας και της προσωπικής προσπάθειας. Ήταν κάποιος που είχε αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες στη ζωή του και είχε μάθει ότι το να εξαρτάσαι από τη συμπάθεια των άλλων δεν οδηγεί πουθενά!

Κάθε φορά που σκέφτομαι αυτό το γνωμικό, δεν ακούω απλώς μια φράση. Ακούω τη φωνή του παππού μου, μια φωνή που με παροτρύνει να είμαι δυνατός, να προσπαθώ για το καλύτερο και να χτίζω μια ζωή που θα με κάνει περήφανο. Είναι μια κληρονομιά σοφίας που θα με καθοδηγεί σε κάθε βήμα της ζωής μου.

Προσοχή στις Ηλεκτρονικές Συσκευές: Η Κρίσιμη Ηλικία 5-6 Ετών

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Ως γονείς, ζούμε σε μια εποχή όπου οι οθόνες είναι πανταχού παρούσες. Από smartphones και tablets μέχρι τηλεοράσεις και κονσόλες, οι ηλεκτρονικές συσκευές αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Όμως, όταν πρόκειται για τα μικρά μας, ειδικά στις ευαίσθητες ηλικίες των 5-6 ετών, η σχέση τους με αυτές τις συσκευές απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και λεπτούς χειρισμούς.

Σίγουρα έχετε παρατηρήσει, όπως κι εγώ, την έντονη έλξη που ασκούν οι λαμπερές οθόνες στα παιδιά. Είναι σχεδιασμένες για να είναι εθιστικές, προσφέροντας άμεση ικανοποίηση και συνεχή ερεθίσματα. Αυτό, όμως, μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορές που μας τρομάζουν και μας προβληματίζουν.

Όταν το Παιχνίδι Μετατρέπεται σε «Κρίση»

Πόσες φορές έχουμε δει μικρά παιδιά να αντιδρούν υπερβολικά όταν τους ζητείται να αφήσουν μια συσκευή; Να κλαίνε απαρηγόρητα, να πετάνε αντικείμενα, να είναι ανήσυχα, σαν να βρίσκονται σε μια κατάσταση αποπροσανατολισμού. Αυτή η εικόνα, που συχνά θυμίζει έντονη αγανάκτηση ή ακόμα και μια "μεθυσμένη" συμπεριφορά λόγω της απώλειας ελέγχου, είναι ένα ξεκάθαρο σημάδι ότι το όριο έχει ξεπεραστεί και ότι η εξάρτηση αρχίζει να παίρνει επικίνδυνες διαστάσεις.

Είναι στιγμές που η υπομονή μας δοκιμάζεται, και η πρώτη μας σκέψη μπορεί να είναι να υποχωρήσουμε, απλά για να επικρατήσει η ηρεμία. Όμως, ακριβώς σε αυτές τις στιγμές, η δική μας στάση είναι καθοριστική.

Ο Ρόλος των Γονέων: Όρια, Ηρεμία και Συνέπεια

Η δημιουργία ορίων δεν είναι εύκολη, αλλά είναι απαραίτητη. Τα παιδιά χρειάζονται τη δομή και την ασφάλεια που προσφέρουν τα σταθερά όρια. Όταν πρόκειται για τις ηλεκτρονικές συσκευές:

Θέστε σαφή χρονικά όρια: Μιλήστε με το παιδί και καθορίστε συγκεκριμένο χρόνο παιχνιδιού. Για τις ηλικίες 5-6 ετών, ακόμη και 30-60 λεπτά την ημέρα, μοιρασμένα σε μικρότερα διαστήματα, είναι συχνά αρκετά. Χρησιμοποιήστε ένα χρονόμετρο. Όταν χτυπήσει, το παιχνίδι τελειώνει.

Μείνετε ήρεμοι και σταθεροί: Όταν ξεσπούν οι αντιδράσεις, μείνετε ψύχραιμοι. Μην φωνάζετε, μην απειλείτε, μην υποχωρείτε. Αναγνωρίστε το συναίσθημα του παιδιού ("Καταλαβαίνω ότι στεναχωριέσαι που τελείωσε το παιχνίδι"), αλλά παραμείνετε σταθεροί στην απόφασή σας ("Όμως, ο χρόνος τελείωσε για σήμερα").

Προτείνετε εναλλακτικές: Μόλις τελειώσει ο χρόνος στην οθόνη, προτείνετε αμέσως μια άλλη ελκυστική δραστηριότητα: ένα παιχνίδι στον κήπο, ζωγραφική, διάβασμα ενός βιβλίου, κατασκευές. Δείξτε τους ότι ο κόσμος εκτός οθόνης είναι γεμάτος περιπέτειες.

Γίνετε το παράδειγμα: Τα παιδιά μας μιμούνται. Αν εμείς είμαστε διαρκώς προσκολλημένοι στις δικές μας οθόνες, είναι δύσκολο να ζητήσουμε από αυτά να κάνουν κάτι διαφορετικό.

Η μάχη με τις οθόνες είναι μια καθημερινή πρόκληση, αλλά η επένδυση στον καθορισμό υγιών ορίων τώρα, θα αποδώσει καρπούς στο μέλλον. Προστατεύοντας τα παιδιά μας από την υπερβολική έκθεση στις ηλεκτρονικές συσκευές, τα βοηθάμε να αναπτύξουν καλύτερες κοινωνικές δεξιότητες, να καλλιεργήσουν τη φαντασία τους και να ζήσουν μια πιο ισορροπημένη και ευτυχισμένη παιδική ηλικία.

Ο Μαύρος Κύκνος της αβεβαιότητας: Πώς να είστε έτοιμοι για το απρόοπτο στη ζωή

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Η φράση «μαύρος κύκνος» μπορεί να φέρνει στο νου εικόνες ενός σπάνιου και εντυπωσιακού πτηνού. Στον κόσμο της οικονομίας, της στρατηγικής και, κατ' επέκταση, της ίδιας της ζωής, ο μαύρος κύκνος συμβολίζει κάτι πολύ πιο δυσοίωνο: ένα απρόβλεπτο, ακραίο γεγονός με τεράστιες συνέπειες, το οποίο εκ των υστέρων μοιάζει σαν να ήταν αναπόφευκτο. Η ουσία του μαύρου κύκνου είναι η τυχαιότητα και η υπενθύμιση ότι, όσο καλά κι αν σχεδιάζουμε, ποτέ δεν ξέρεις πότε θα βρεις μπροστά σου έναν μαύρο κύκνο.

Αυτή η αβεβαιότητα διαπερνά κάθε πτυχή της ύπαρξής μας. Στην καθημερινή ζωή, οι αναποδιές μπορούν να εμφανιστούν από το πουθενά: μια ξαφνική ασθένεια, μια απρόσμενη απώλεια εργασίας, μια φυσική καταστροφή. Η ψευδαίσθηση του ελέγχου συχνά μας εφησυχάζει, όμως η πραγματικότητα είναι ότι η ζωή είναι γεμάτη εκπλήξεις, ευχάριστες και δυσάρεστες. Η προετοιμασία εδώ δεν σημαίνει να ζούμε με συνεχή φόβο, αλλά να καλλιεργούμε την ανθεκτικότητα, να χτίζουμε δίκτυα υποστήριξης και να έχουμε ένα «μαξιλάρι ασφαλείας», τόσο ψυχολογικό όσο και πρακτικό.

Ακόμα και σε δραστηριότητες που φαινομενικά βασίζονται στην τύχη και την εμπειρία, όπως το ψάρεμα, ο μαύρος κύκνος μπορεί να κάνει την εμφάνισή του. Μπορεί να έχετε μελετήσει τους καιρούς, τα ρεύματα, τις συνήθειες των ψαριών, να έχετε τον καλύτερο εξοπλισμό, και όμως να γυρίσετε με άδεια χέρια. Μια ξαφνική αλλαγή στον καιρό, μια απρόσμενη εμφάνιση θηρευτών ή απλώς η ανεξήγητη απουσία ψαριών μπορούν να μετατρέψουν μια σίγουρη εξόρμηση σε απογοήτευση. Ο έμπειρος ψαράς, όμως, γνωρίζει ότι η επιτυχία δεν είναι πάντα εγγυημένη. Έχει μάθει να αποδέχεται την αβεβαιότητα, να προσαρμόζεται στις συνθήκες και να μην αποθαρρύνεται από μια κακή μέρα. Η προετοιμασία στο ψάρεμα περιλαμβάνει την ευελιξία, την υπομονή και την κατανόηση ότι η φύση έχει τους δικούς της, συχνά απρόβλεπτους, κανόνες.

Πουθενά αλλού ίσως ο μαύρος κύκνος δεν είναι τόσο διαβόητος όσο στο χρηματιστήριο. Οικονομικές κρίσεις, απότομες καταρρεύσεις αγορών, η «φούσκα» που σκάει αναπάντεχα – όλα αυτά είναι παραδείγματα μαύρων κύκνων που έχουν γονατίσει επενδυτές και έχουν ανατρέψει οικονομίες. Οι αναλυτές προσπαθούν να προβλέψουν τις κινήσεις της αγοράς, όμως τα πιο ακραία γεγονότα είναι σχεδόν πάντα εκείνα που κανείς δεν περίμενε. Η προετοιμασία στο χρηματιστήριο δεν σημαίνει να προσπαθείς να προβλέψεις το απρόβλεπτο. Σημαίνει διαφοροποίηση χαρτοφυλακίου, επένδυση με μακροπρόθεσμο ορίζοντα, διαχείριση ρίσκου και, κυρίως, ψυχραιμία απέναντι στην αναπόφευκτη μεταβλητότητα. Η κατανόηση ότι οι «μαύροι κύκνοι» είναι μέρος του παιχνιδιού μπορεί να βοηθήσει τους επενδυτές να αποφύγουν πανικόβλητες αποφάσεις και να παραμείνουν πιστοί στη στρατηγική τους.

Πώς μπορούμε λοιπόν να είμαστε έτοιμοι για τις αναποδιές;

Αποδοχή της Αβεβαιότητας: Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε ότι η πλήρης πρόβλεψη και ο έλεγχος είναι ψευδαισθήσεις.

Καλλιέργεια Ανθεκτικότητας: Η ικανότητα να ανακάμπτουμε από τις δυσκολίες είναι κρίσιμη. Αυτό περιλαμβάνει ψυχική αντοχή, προσαρμοστικότητα και θετική στάση.

Διαφοροποίηση και Ευελιξία: Είτε πρόκειται για τις επενδύσεις μας, είτε για τις δεξιότητές μας, είτε για τα σχέδιά μας, η διαφοροποίηση μειώνει την εξάρτηση από έναν μόνο παράγοντα. Η ευελιξία μας επιτρέπει να προσαρμοστούμε όταν τα πράγματα δεν πάνε σύμφωνα με το σχέδιο.

Συνεχής Μάθηση και Προσαρμογή: Ο κόσμος αλλάζει διαρκώς. Η διάθεση για μάθηση από τις εμπειρίες – τόσο τις δικές μας όσο και των άλλων – και η προσαρμογή στις νέες συνθήκες είναι απαραίτητη.

Δημιουργία «Μαξιλαριών Ασφαλείας» : Αυτό μπορεί να είναι οικονομικές αποταμιεύσεις, ισχυρές προσωπικές σχέσεις ή εναλλακτικά σχέδια δράσης.

Συμπερασματικά, ο μαύρος κύκνος θα συνεχίσει να εμφανίζεται απρόσκλητος στη ζωή μας, στις εξορμήσεις μας για ψάρεμα και στις επενδυτικές μας προσπάθειες. Αντί να τον φοβόμαστε, ας τον αναγνωρίσουμε ως μια υπενθύμιση της δύναμης του τυχαίου και της ανάγκης για συνεχή εγρήγορση και προσαρμοστικότητα. Γιατί τελικά, παρόλο που ποτέ δεν ξέρεις πότε θα τον συναντήσεις, μπορείς πάντα να είσαι καλύτερα προετοιμασμένος για τις συνέπειες της εμφάνισής του.

Όταν ωθείτε τον εαυτό σας στα άκρα, τότε να περιμένετε και ακραία αποτελέσματα...

Μιλτιάδης Κοτζιάμπασης (Π.Ε. 70)

Για καλύτερη θέαση, μπορείτε να γυρίσετε το κινητό οριζόντια. 

Στην ανθρώπινη φύση ενυπάρχει μια αέναη τάση για υπέρβαση. Μια εσωτερική φλόγα που μας ωθεί να δοκιμάσουμε τα όριά μας, να ξεπεράσουμε τα εμπόδια και να αγγίξουν κορυφές που φαντάζουν άπιαστες. Η φράση "να ωθείς τον εαυτό σου στα άκρα" εμπεριέχει μια υπόσχεση για εξαιρετικά επιτεύγματα, για την αποκάλυψη ενός δυναμικού που αγνοούσαμε. Ωστόσο, αυτή η πορεία προς το ακραίο είναι ένας δρόμος διπλής κατεύθυνσης, όπου τα ακραία αποτελέσματα δεν είναι πάντα αυτά που προσδοκούμε ή επιθυμούμε.

Η ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα ανθρώπων που, ωθώντας τον εαυτό τους στα όρια της αντοχής, της δημιουργικότητας ή της πνευματικής αναζήτησης, κατέκτησαν σπουδαία πράγματα. Αθλητές που έσπασαν παγκόσμια ρεκόρ, επιστήμονες που προχώρησαν σε ανακαλύψεις που άλλαξαν τον κόσμο, καλλιτέχνες που δημιούργησαν αριστουργήματα αιώνιας αξίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ακραία προσπάθεια, η αφοσίωση και η πειθαρχία απέδωσαν καρπούς που ξεπέρασαν κάθε προσδοκία. Το αίσθημα της ολοκλήρωσης, η αναγνώριση και η βαθιά ικανοποίηση που πηγάζουν από τέτοιες επιτυχίες αποτελούν την φωτεινή πλευρά των ακραίων αποτελεσμάτων. Είναι η απόδειξη ότι η ανθρώπινη θέληση, όταν εστιάζεται και διοχετεύεται με πάθος, μπορεί να μετακινήσει βουνά.

Από την άλλη πλευρά, η ανελέητη πίεση προς την υπέρβαση ενέχει σημαντικούς κινδύνους. Η ψυχολογία της πίεσης του εαυτού στα άκρα αποκαλύπτει μια πιο σκοτεινή όψη. Η υπερβολική προσπάθεια, χωρίς την απαραίτητη ισορροπία και αυτογνωσία, μπορεί να οδηγήσει σε σωματική και ψυχική εξάντληση, στο φαινόμενο του burnout, σε προβλήματα υγείας και σε μια αίσθηση κενού, ακόμα και μετά την επίτευξη ενός στόχου. Όταν η επιδίωξη του ακραίου γίνεται αυτοσκοπός, όταν αγνοούμε τα σήματα κινδύνου που εκπέμπει το σώμα και ο νους μας, τότε τα "ακραία αποτελέσματα" μπορεί να μεταφραστούν σε διαλυμένες σχέσεις, σε χαμένη ψυχική ηρεμία, σε μια ζωή που θυσιάζεται στον βωμό μιας ακόρεστης φιλοδοξίας...

Η φιλοσοφική θεώρηση της υπέρβασης των ορίων, όπως για παράδειγμα ο Στωικισμός με την έννοια της "οικείωσης" – της σταδιακής επέκτασης της συνειδητότητάς μας από τον εαυτό στην κοινότητα και τον κόσμο – υπογραμμίζει τη σημασία της σοφίας και της αρετής σε αυτή την πορεία. Δεν πρόκειται απλώς για μια τυφλή ώθηση προς τα εμπρός, αλλά για μια συνειδητή προσπάθεια αυτοβελτίωσης που σέβεται την ανθρώπινη φύση και τις ανάγκες της. Η υπέρβαση που οδηγεί στην ευδαιμονία δεν είναι αυτή που μας καταστρέφει, αλλά αυτή που μας ολοκληρώνει.

Συνεπώς, η πρόκληση έγκειται στην εύρεση αυτής της λεπτής ισορροπίας. Ναι, η ώθηση του εαυτού μας πέρα από τα συνηθισμένα όρια είναι συχνά απαραίτητη για την πρόοδο, την καινοτομία και την προσωπική ανάπτυξη. Μας επιτρέπει να ανακαλύψουμε κρυμμένες δυνάμεις και να επιτύχουμε στόχους που φάνταζαν ανέφικτοι. Ωστόσο, αυτή η προσπάθεια πρέπει να συνοδεύεται από ενσυναίσθηση, από την ικανότητα να ακούμε το σώμα και την ψυχή μας, να αναγνωρίζουμε τα όρια της υγιούς προσπάθειας και να μην διστάζουμε να κάνουμε ένα βήμα πίσω όταν αυτό είναι αναγκαίο.

Τα ακραία αποτελέσματα, θετικά ή αρνητικά, είναι συνυφασμένα με την απόφαση να κινηθούμε στα άκρα. Η επιλογή όμως του πώς θα διαχειριστούμε αυτή την πορεία, με ποια πυξίδα και ποιες αξίες, είναι αυτή που τελικά θα καθορίσει την ποιότητα αυτών των αποτελεσμάτων και τον αντίκτυπό τους στη ζωή μας. Ας επιδιώκουμε την υπέρβαση, αλλά ας το κάνουμε με σοφία, φροντίδα για τον εαυτό μας και επίγνωση των συνεπειών. Γιατί η πραγματική επιτυχία δεν μετριέται μόνο με τις κορυφές που κατακτήσαμε, αλλά και με την ακεραιότητα και την ευημερία που διατηρήσαμε στην πορεία.